Naar aanleiding van een Duitse podcast waar het woord 'einstellen' gebruikt werd, moest ik vanmorgen aan een passage uit de hobbit denken. Ik heb dit boek zeer lang geleden gelezen, maar toch was me een gesprek aan het begin van het boek duidelijk bij gebleven. Het is zo goed als de eerste scene; Bilbo Balings (in het Duits trouwens Bilbo Beutlin) staat in de deuropening een pijp te roken terwijl een oude man met puntige hoed en een staf in zijn hand voorbij komt. Hij begroet hem met een vriendelijke 'Goedemorgen', waarop Gandalf hem vraagt wat hij daar precies mee bedoelt: is het een observatie, een wens of wellicht een bevel? Een paragraaf later heeft Bilbo genoeg van het gesprek en probeert hij het met een gedecideerd 'Goedemorgen' tevergeefs af te kappen.
Het gebruik van het woord 'Goedemorgen' heeft in deze passage dus veel verschillende betekenissen die eigenlijk alleen uit de context of zelfs alleen uit de toon van het gesprek af te leiden zijn. In de Duitse vertaling wordt het met 'Einen schönen guten Morgen' vertaald en kan je dezelfde verschillende betekenissen daaraan koppelen. Ik heb echter ook een ander woord in het Duits ontdekt waarbij de betekenis compleet het tegenovergestelde kan zijn afhankelijk van context en toon, namelijk het in de eerste zin genoemde 'einstellen'.
Het gebruik van het woord 'Goedemorgen' heeft in deze passage dus veel verschillende betekenissen die eigenlijk alleen uit de context of zelfs alleen uit de toon van het gesprek af te leiden zijn. In de Duitse vertaling wordt het met 'Einen schönen guten Morgen' vertaald en kan je dezelfde verschillende betekenissen daaraan koppelen. Ik heb echter ook een ander woord in het Duits ontdekt waarbij de betekenis compleet het tegenovergestelde kan zijn afhankelijk van context en toon, namelijk het in de eerste zin genoemde 'einstellen'.
Dit kan bijvoorbeeld betekenen: iemand aanstellen (een nieuwe werknemer), een apparaat instellen (een tv)... maar ook iets beeindigen. Die laatste betekenis wordt bijvoorbeeld gebruikt als je zegt dat de trein naar Berlijn wordt geannuleerd (Der Zug wird eingestellt). Dit vind ik dus enigzins paradoxaal. In de podcast werd gesproken over materiaal dat op een website 'eingestellt', dus beschikbaar gemaakt werd. Een website 'einstellen' betekent echter meestal dat die website dus niet meer bestaat. Zijn er Nederlandse (werk)woorden die ook afhankelijk van het gebruik min of meer tegengestelde betekenissen hebben?