De meesten van jullie zullen het wel meegekregen hebben: drs. P is vorige week op 95-jarige leeftijd overleden. In Nederland natuurlijk redelijk bekend vanwege de talloze liedjes en gedichten die hij geschreven heeft. Daarbij heeft hij verschillende andere Nederlandse muzikanten en cabaretiers geïnspireerd, zoals Jan Rot en Erik van Muijswinkel maar ook jongere generaties zoals Extince (hoewel die helemaal niet zo veel jonger is trouwens) en Pepijn Lanen van de Jeugd van Tegenwoordig.
Ik vroeg me echter af of er een enigszins vergelijkbare Duitse artiest geweest is met een dergelijke focus op taalvirtuositeit. Na wat gezoek en rondgevraag kwam de naam Heinz Erhardt bovendrijven. Deze cabaretier die in 1909 in Riga geboren is en eind jaren ’20 naar Duitsland was gekomen, heeft ook als zanger en dichter veel met taal gespeeld. Voorbeeldje:
In nur vier Zeilen was zu sagen,
erscheint zwar leicht, doch es ist schwer!
Man braucht ja nur mal nachzuschlagen:
die meisten Dichter brauchten mehr...
ik heb geprobeerd het te vertalen:
Slechts in vier regels iets produceren
Lijkt makkelijker dan gedaan
Men kan dat eenvoudig controleren
De meeste dichters hebben daar niet genoeg aan
Mijn eerste indruk is dat Erhardt zich echter meer op de grap richtte, dan op het rijm en metrum. Maar hij maakte daarbij wel veel gebruik van spitsvondigheden op taalgebied. Zijn niet-afgemaakte autobiografie heette: "Ich war eine frühentwickelte Spätausgabe” maar ook zinnen zoals “Ich fror vor mich hin, denn nicht nur meine Mutter, auch der Ofen war ausgegangen”. Die laatste zin is een mooi voorbeeld van een zogenaamd zeugma, een stijlfiguur waarbij één werkwoord tegelijkertijd twee verschillende functies inneemt. Zoals dat je zegt over de Starbucks: daar zet men koffie en af. Of de huidige generatie hiphoppers en rappers in Duitsland zoals: fettes Brot, die fantastischen Vier of Prinz Pi beïnvloed zijn door deze Duitse woordkunstenaar heb ik ook nog geprobeerd op te zoeken maar tot nu toe heb ik daar geen aanwijzingen voor gevonden.
Heinz Erhardt – Mein Mädchen
https://www.youtube.com/watch?v=7ie34hctgbo
In nur vier Zeilen was zu sagen,
erscheint zwar leicht, doch es ist schwer!
Man braucht ja nur mal nachzuschlagen:
die meisten Dichter brauchten mehr...
ik heb geprobeerd het te vertalen:
Slechts in vier regels iets produceren
Lijkt makkelijker dan gedaan
Men kan dat eenvoudig controleren
De meeste dichters hebben daar niet genoeg aan
Mijn eerste indruk is dat Erhardt zich echter meer op de grap richtte, dan op het rijm en metrum. Maar hij maakte daarbij wel veel gebruik van spitsvondigheden op taalgebied. Zijn niet-afgemaakte autobiografie heette: "Ich war eine frühentwickelte Spätausgabe” maar ook zinnen zoals “Ich fror vor mich hin, denn nicht nur meine Mutter, auch der Ofen war ausgegangen”. Die laatste zin is een mooi voorbeeld van een zogenaamd zeugma, een stijlfiguur waarbij één werkwoord tegelijkertijd twee verschillende functies inneemt. Zoals dat je zegt over de Starbucks: daar zet men koffie en af. Of de huidige generatie hiphoppers en rappers in Duitsland zoals: fettes Brot, die fantastischen Vier of Prinz Pi beïnvloed zijn door deze Duitse woordkunstenaar heb ik ook nog geprobeerd op te zoeken maar tot nu toe heb ik daar geen aanwijzingen voor gevonden.
Heinz Erhardt – Mein Mädchen
https://www.youtube.com/watch?v=7ie34hctgbo